Hoe ik afkickte als persoonlijke ontwikkelingsjunkie

Gelukkig ben ik nooit verslaafd geweest aan verdovende middelen, maar in zekere zin wel aan persoonlijke ontwikkeling. Toen ik nog een PO-junkie was, was ik me echter niet bewust van mijn verslaving. Pas toen ik op een fundamenteel andere manier ging kijken naar de menselijke ervaring realiseerde ik me dat ik verslaafd was. En pas toen kon ik gaan afkicken.

Ik heb altijd een grote drang gehad om mezelf te begrijpen en te duiden. Wie ben ik? Waarom gedraag ik me zoals ik me gedraag? Waarom raak ik gespannen op momenten dat ik spanning ervaar? Hoe kan ik vaker de ontspannen versie van mijzelf zijn? Hoe kan ik groeien als persoon en mezelf ontwikkelen?

Ik bleef maar bezig met die ‘ik’ en met de vraag hoe die te verbeteren was. Die zoektocht leverde me veel op. Hij leidde er onder andere toe dat ik ging zien hoezeer mijn waarneming werd gekleurd door mijn onbewuste overtuigingen, concepten en oordelen.

Het projectiemechanisme

Het werd me steeds duidelijker dat we in ieder moment onze realiteit creëren met ons denken. Onbewust projecteren we continu ons persoonlijke gedachtesysteem op wat zich voordoet. Ik begon te begrijpen waar mijn stress vandaan kwam op momenten dat ik spanning ervaarde. Niet uit de situatie, maar uit mijn onzekere denken over de situatie.  

Je voelt angst, onzekerheid en verwijdering als je onrustige, onzekere gedachten projecteert op wat je ervaart. Dan schiet je in een mentale kramp, die zorgt voor een tijdelijke bewustzijnsvernauwing. Je ervaart gebrek, verwijdering, onrust. Vroeg of laat komt er een nieuwe gedachte op, waardoor je bewustzijn zich weer verbreedt. Dan komt je onrustige, onzekere denken tot rust. Je geest wordt weer helder en ontvankelijk. In die state of mind ervaar je innerlijke rust, vertrouwen en verbinding. Dat is altijd de bron van je goede gevoel: je open, ontvankelijke heldere geest, die niet in beslag wordt genomen door onrustig, onzeker denken. Tot er weer onzeker denken wordt getriggerd, waardoor je in een kramp schiet, waarna er weer ontspanning optreedt, enzovoort. Zo slingeren we heen en weer tussen buien van bewustzijnsvernauwing en -verbreding.  

Overgave versus controle 

Inzicht in dit mechanisme zorgde voor opluchting. Ik werd minder bang voor mijn ervaringen, omdat ik ging zien dat die ervaringen vanzelf weer voorbijgaan. Dat een nare emotie in feite niets anders is dan een moment van bewustzijnsvernauwing, veroorzaakt door mijn eigen denken. Een tijdelijke mentale kramp zogezegd.

Dat is fijn, want het betekent dat ik me kan overgeven aan mijn ervaring. Ik begon te zien dat er een optie is naast de geconditioneerde respons om nare emoties te bevechten, verdringen of fixen. De mogelijkheid diende zich aan om te ontspannen in mijn verkramping, in plaats van hem te controleren.

De valkuil is dat je inzicht in dit proces gaat opvatten als middel om zo vaak mogelijk in die heldere, open state of mind te verkeren. Zo verging het mij althans. Aha, dacht ik, nu ik de mogelijkheid zie om te ontspannen in mijn verkramping, heb ik dus een instrument in handen om me beter te voelen! Om een verlichter mens te worden. Of de betere versie van mijzelf. Als persoonlijke ontwikkelingsjunkie was ik zo gewend om te denken in termen van ‘vooruitgang door werken aan mijzelf’. Het duurde even voordat ik hiervan was afgekickt.

Nog steeds verkeerde ik in de illusie dat ik mijn stemmingen kon en moest controleren. Dat mijn ego aan het roer stond. Voor een fijne bui was ik ontvankelijk, maar voor een nare niet. Ik wees mijn verkramping af. Iedere keer dat ik in een mentale kramp schoot, was daarmee een bevestiging van dat ik er nog niet was. Dat er nog innerlijk werk was te verrichten. Dat mijn ego mijn emoties moest controleren om ‘er’ te komen.

Verkramping als iets goeds zien

Maar controle is een illusie. Het proces van bewustzijnsvernauwing en -verbreding voltrekt zich buiten je wil om. Je kunt immers niet voorkomen dat er een gedachte opkomt die raakt aan onzekere overtuigingen. Zolang je – bewust of onbewust – dat proces wil controleren, blijf je je verslaving aan zelfverbetering voeden.

Gaandeweg ging ik echter zien dat het helemaal niet erg is dat je geen controle hebt over je gedachten. Als je de mogelijkheid hebt om te ontspannen in je verkramping, heb je verder niets nodig. Dan verandert de betekenis van de verkramping. Het is dan niet langer een staat van zijn waar je van weg moet komen. De negatieve lading komt meer en meer te vervallen.

Je kunt loskomen van de identificatie met je verkramping. Je hoeft die verkramping niet te zien als ongewenst, problematisch of als persoonlijk falen. Je kunt hem steeds meer opvatten als een neutrale ervaring, die je uitnodigt om te ontspannen. Of als ingebouwd corrigerend mechanisme dat je behoedt voor onnodig langdurig geestelijk lijden. Een indicatie dat je bewustzijn aan het vernauwen is. Of een liefdevolle uitnodiging aan jezelf om je over te geven aan je ervaring. Om open te staan voor wat er maar voorbijkomt in je bewustzijn, zonder er een oordeel aan te verbinden.

Verlichting in het moment

Als je je kramp gaat zien als een moment van bewustzijnsvernauwing, is er geen reden om hem af te wijzen. Dan kun je openstaan voor iedere ervaring die zich aandient. Als je kunt ‘zijn’ met je kramp, dan is hij niet problematisch. Dan kun je ontspannen in je verkramping, en dan verruimt je bewustzijn zich weer. Je geest klaart op, en je bent er. Je kunt in elk moment verlichting ervaren. Niet door ergens van weg of naartoe te gaan. Maar door inzicht in het mechanisme van de menselijke ervaring.

En dat is dus geen mentaal trucje dat je kunt toepassen om je beter te voelen. Het werkt niet om in een verkrampte bui tegen jezelf te zeggen: ‘Geef je over! Ontspan!’ Het is een kwestie van een radicaal ander perspectief, een doorbraak van inzicht, een paradigma-wisseling. Een 180 graden andere kijk op wat je dacht te weten over jezelf, het leven, de aard van verlichting. 

Je kramp niet persoonlijk nemen

Vergelijk het met de signalerende functie van fysieke pijn. Als je met je handpalm een brandende kaars nadert, zal je steeds meer pijn gaan voelen. Die pijn is nuttig, want die waarschuwt je dat je op het punt staat onnodig lang pijn te lijden. Hij behoedt je voor een brandwond. Zo kun je je verkramping ook opvatten als een helpend mechanisme. Als iets liefdevols, in plaats van als een ervaring die betekent dat er nog iets aan jou verbeterd moet worden.

Bewustzijn kan tijdelijk vernauwd zijn, maar het kan nooit stuk zijn. Geen enkele gedachte of emoties kan het schaden. Het kent ook geen eindpunt. Je bent altijd heel, en er is altijd meer te zien.

Hoe meer ik op deze manier ging kijken, hoe makkelijker inzichten vanzelf doorbraken in mijn bewustzijn. Zonder dat ik daarvoor aan mezelf moest werken. En zo kickte ik af als persoonlijke ontwikkelingsjunkie…