Dàt had ik moeten zeggen tegen die stellige collega!

Veel van mijn klanten worden onzeker van stellig, dominant gedrag van anderen. Het triggert in henzelf een automatisch patroon van terugtrekken en jezelf klein maken. Het lijkt alsof ze weerloos zijn tegen deze reactie. Alsof er geen andere optie is dan terugtrekken als een ander zich dominant en stellig opstelt.

Het is frustrerend om gevangen te zitten in zo’n patroon. Je druipt af met het ontmoedigende besef dat ze jezelf wéér in een hoek hebt laten zetten. Pas als je ’s avonds in de keuken of onder de douche staat, komt in je op wat je had moeten zeggen. Waarom lukt dat niet in het moment?

De responsen van je beperkte interpretaties

Dat is heel logisch. Als je onzeker wordt, verval je in geconditioneerd gedrag. Die onzekerheid komt voort uit jouw onbewuste interpretatie van de situatie. Die interpretatie komt voort uit je persoonlijke gedachtesysteem. Dat systeem bevat alle ervaringen waarmee je je hebt geïdentificeerd, en alles wat je in de loop van je leven bent gaan geloven over jezelf. Bijvoorbeeld: Dat anderen stellig zijn, betekent dat er met mij iets mis is. Als ik spanning voel, saboteert mijn lichaam me. Als iemand een opmerking heeft, betekent dat dat ik het verkeerd heb gedaan. Als de harmonie verstoord is, ben ik onveilig. Als iemand verbaal heel sterk is, delf ik het onderspit. Enzovoort.

Als het gedrag van een ander onzekerheid triggert, dan schiet je in een mentale kramp. Je verkeert op zo’n moment in een troebele gemoedstoestand. Je ziet niet helder wat zich voordoet, maar bent in de ban van je eigen negatieve interpretaties van wat zich voordoet. In zo’n state of mind val je terug op je overlevingsstrategie.

Je beperkte gedrag komt voort uit je beperkte interpretatie van wat er aan de hand is. Het komt niet voort uit iets vaststaands in je persoonlijkheid. Zo’n verkrampte gemoedstoestand houdt immers niet eeuwig aan.

De verruiming van je heldere state of mind

Alles is verdurend in beweging en aan verandering onderhevig. Dat geldt ook voor jou en je ervaringen. Als je ’s avonds een wandeling maakt, of je zit in de auto naar huis, dan is je gemoedstoestand ontspannen. Gedachten wellen vanzelf op in hun eigen tempo. Je bent niet bezig je gedachten te controleren. Je denkt niet hard na over de volgende stap, opmerking of actie. Ideeën komen vanzelf in je op. Er is geen druk, geen haast, geen urgentie. Je gedachten stromen vrijelijk. In zo’n heldere state of mind kan dus vanzelf opkomen wat je die ochtend had moeten zeggen toen je collega zo dominant uit de hoek kwam.

Dan zie je opeens allerlei mogelijkheden om in zo’n situatie assertief te reageren:

• Je kunt benoemen dat de ander je overvalt met zijn opmerking, en dat je er even over na moet denken.
• Je kunt de ander vragen zijn opmerking toe te lichten, en doorvragen op zijn antwoorden.
• Je kunt aangeven dat dit niet de tijd en plek is om het hierover te hebben en voorstellen om een afspraak te maken.
• Je kunt het standpunt van de ander samenvatten en vervolgens exploreren wat er achter dat standpunt schuilgaat…

Al deze mogelijkheden waren er altijd al, alleen zag je ze niet in je verkrampte state of mind.

Zien dat je geen robot bent

Er is niets wat je kunt doen om te voorkomen dat er in je brein angstige herinneringen en projecties worden getriggerd. Maar toch ben je niet gedoemd om op de automatische piloot je patronen te herhalen. Je bent geen speelbal van je state of mind. 

Tussen stimulus en respons zit een ruimte. Je kunt je bewust worden van die ruimte. Je kunt zien hoe je brein zichzelf heeft geprogrammeerd met automatische reacties. Dat brengt je tot de realisatie dat je geen robot bent. Je hebt het vermogen om je eigen verkramping op te merken. Je kunt ervoor kiezen om even te wachten om te kijken welke nieuwe gedachte er opkomt voordat je reageert. Je angstige herinneringen en projecties hoeven niet tot verkramping te leiden als je begrijpt wat die herinneringen en projecties zijn: gedachten die vanzelf weer zullen verdwijnen als je ze niet vastpakt en je er niet door laat bang maken. En dan word je wakker uit de ban van je onzekere gedachten. Je staat weer open voor de talloze mogelijkheden die elk hier-en-nu biedt. En dan zie je ook dat elk lastig moment een kans is om te experimenteren met ander, bijvoorbeeld assertief gedrag.