Misverstand #7: ‘Het is verkeerd om de inhoud van je gedachten te onderzoeken’

Ik kreeg een vraag van Harriët. Ze zei: ‘Ik heb begrepen dat het vanuit de 3 principes niet de bedoeling is dat je nadenkt over je belemmerende overtuigingen en je geconditioneerde gedrag. Toch heb ik zelf erg veel baat gehad bij de vier vragen uit The Work van Byron Katie. Die hielpen me enorm om in te zien dat mijn gedachten niet waar zijn. Mag je dan echt niet de inhoud van je gedachten onderzoeken? Dat kan toch behulpzaam zijn?’

Misschien heb je wel een soortgelijke ervaring. Werken met de MBTI en het Enneagram (allebei persoonlijkheidstypologieën) hielp mij bijvoorbeeld aan inzicht in mijn geconditioneerde gedrag. Daardoor ging ik zien dat mijn gedachten mijn realiteit voor mij inkleuren.

Mag dat wel volgens de 3 principes?

De vraag: Mag iets volgens de 3p? is op zich al interessant. De 3 principes zijn geen dogma. Ze sluiten niets uit en ze schrijven niets voor. Ze zeggen alleen dat het niet nodig is om je persoonlijke gedachten te onderzoeken, als je snapt hoe het systeem van de menselijke ervaring werkt. Als je ziet hoe je jezelf soms afsnijdt van je je eigen helderheid en welbevinden door je persoonlijke denken.

De inhoud van je persoonlijke denken onderzoeken is dus niet nodig. Maar het lijkt me ook weer niet verboden of per definitie verkeerd. Het kan inzicht belemmeren, en het kan inzicht bevorderen.

Geloof in hokjes

Stel, Alex identificeert zich als introvert. Hij ziet niet dat introversie alleen maar als concept bestaat, maar gelooft werkelijk dat hij introvert ‘is’. Dat kan leiden tot allerlei beperkende overtuigingen en gedragingen: ik krijg geen energie van mensen, dus op feestjes en netwerken raak ik overprikkeld; het is voor mij heel lastig om mezelf te profileren; ik kan niet op tegen dominante, stellige types; ik heb een hekel aan mensen die zichzelf profileren; ik denk altijd eerst heel goed na, voordat ik iets zeg; ik krijg geen waardering voor mijn introverte kwaliteiten; als ik in het middelpunt van de belangstelling sta, krijg ik fysieke stressreacties, enzovoort.

Als Alex dan in zijn persoonlijke psychologie gaat duiken, bestaat de kans dat dit zelfbeeld alleen maar bevestigd wordt. ‘Zie je wel, ik ben introvert, dat verklaart alles!’ Hoe meer het in steen lijkt te zijn gebeiteld, hoe minder hij openstaat voor andere ervaringen. En hoe harder hij ‘aan zichzelf zal moeten werken’ om van zijn spanning en onzekerheid af te komen. Dat is inderdaad niet behulpzaam. Het is ego-bevestigend, en houdt de illusie in stand dat er iets anders te doen is dan zien hoe je soms jezelf wegdenkt van je eigen helderheid en welbevinden.

Maar Alex kan wel gaan zien dat introversie alleen maar een concept is. Een categorie die bedacht is om mensen in te delen in overzichtelijke hokjes. En daarbij kan het best helpend zijn om te zien welk ‘introvert’ geconditioneerd gedrag hij heeft ontwikkeld om zijn gevoelens van onzekerheid te hanteren (bijvoorbeeld terugtrekken, onzichtbaar maken, te veel nadenken). En welke ‘introverte’ verlangens en bewegingen van nature in hem opwellen (denk aan: veel tijd alleen doorbrengen, bedenken, mijmeren, lezen). Dat kan hem helpen om te zien dat het systeem van de menselijke ervaring in hem werkzaam is. Dat hij niet gedoemd is om te vervallen in dat geconditioneerde gedrag. Dat hij in elk moment kan verschijnen zoals hij dan verschijnt. Vrij van de restricties van zijn zelfbeeld. Met een clear mind, die niet besmet is met onzekere gedachten.

Onze menselijkheid herkennen

Het mechanisme van de menselijke ervaring is vaak makkelijker te vatten aan de hand van herkenbare voorbeelden. Die zijn soms misschien nog wel behulpzamer dan een droge uitleg van het mechanisme. Als iemand nog volop geïdentificeerd is met zijn ego, dan kan hij weinig met de opmerking dat stress en onzekerheid uit zijn eigen gedachten komen. Dat voelt dan als een ontkenning van zijn ervaring. De emotionele pijn die hij voelt, is namelijk echt. ’Je denkt maar dat je onzeker/verlegen/ongelukkig/minderwaardig/etc. bent’ klinkt dan als een soort verwijt. Alsof je een aansteller bent, die bewust kiest voor zijn eigen ellende. Dat roept alleen maar weerstand op. Soms kunnen we juist door concrete voorbeelden de menselijkheid in onszelf en elkaar herkennen.

Wat mij betreft is het dus niet per se verboden om je gedachten te onderzoeken. Als het zo uitkomt, kan het helpen om het mechanisme van de menselijke ervaring te verhelderen. Als je het maar niet doet om daar de oplossing voor je lijden te vinden. Om jezelf te duiden of te fixen. Dan lijkt het me inderdaad een dwaalspoor.

De weg naar inzicht kent geen dogma’s

Zien in welk hokje je jezelf gestopt hebt, is verhelderend. Het kan een behapbare tussenstap zijn naar de realisatie dat er überhaupt geen hokjes bestaan. Dat het ego een illusie is, en dat je in elk moment vrij bent. En daar kunnen instrumenten als The Work en het Enneagram ook aan bijdragen, afhankelijk van hoe je ze gebruikt. Dat wil niet zeggen dat deze tussenstap noodzakelijk is. De 3 principes nemen een directere weg om tot dit inzicht te komen. Voor mij is dat mijn favoriete weg tegenwoordig!

Tegelijkertijd ligt altijd de valkuil van dogmatisme op de loer. We hoeven elkaar geen verboden en geboden op te leggen vanuit ons eigen inzicht. Als je mensen wilt voorschrijven hoe zij tot inzicht moeten komen, of een oordeel hebt over hoe zij tot inzicht zijn gekomen, dan is dat waarschijnlijk een teken dat je ego opspeelt?.

Mijn ervaring is dat hoe meer je in de richting van de 3 principes kijkt, hoe meer de behoefte je gedachten te onderzoeken of te begrijpen vanzelf oplost. Omdat je dan steeds meer gaat zien dat inzicht en innerlijke rust weer beschikbaar zijn, zodra je je gedachten met rust laat. Maar ik vind het belangrijk om in het oog te houden dat zelfs de principes uiteindelijk ook een concept zijn. Ze zijn niet de waarheid, ze verwijzen naar de waarheid. En er zijn meer wegen die je in de richting van de waarheid kunnen leiden.

Dit is een artikel uit de serie De 3 principes delen met impact.

>> terug naar het overzicht

---