Stress als teken van psychische gezondheid

Een gangbare manier om naar stress te kijken, komt ongeveer hierop neer: stress is problematisch. Mensen die er aan lijden, functioneren psychisch niet gezond. Zij moeten actie ondernemen om zo snel mogelijk van die stress af te komen. Bijvoorbeeld door totale rust te nemen, of door te leren nee te zeggen. Ze moeten met ziekteverlof. Of een assertiviteits- timemanagement- of mindfulnesscursus volgen. Stress is in deze zienswijze een problematische ervaring die dwingt tot actie. Ik stel een andere zienswijze voor: stress als teken dat je psychisch gezond functioneert.

Je kunt ontzettend veel op je bordje hebben, maar toch weinig stress ervaren. In die situaties blijft je blik helder, zie je zaken in perspectief, komen er ideeën op om zinvolle acties te ondernemen. Te midden van de chaos vertoon je effectief gedrag.

Soms ervaar je wel veel stress als je het druk hebt. Dan zie je dingen niet helder, vernauwt je perspectief zich, en vat je zaken persoonlijk op. Je verkrampt en en ziet geen mogelijkheden om je situatie te veranderen. In die gemoedstoestand lukt het niet om effectief te zijn.

Wat is het verschil? In situatie A heb je een rustig hoofd. De omloopsnelheid van je gedachten is laag. Je hoeft niet heel hard na te denken over wat je moet doen. Dan komt min op meer vanzelf op. In plaats van heel hard na te denken, doe je gewoon wat er moet gebeuren.

In situatie B is de omloopsnelheid van je gedachten hoog. Je piekert over je situatie, vreest rampscenario’s, gaat voor anderen denken, twijfelt over de koers die je moet varen, over wat de juiste oplossing is, over welk advies je het beste kunt opvolgen, wat er allemaal nog op je to-do-lijst staat, wat er zal gebeuren als het je niet lukt om die af te werken, enzovoorts. Hoe harder je nadenkt, hoe ingewikkelder alles wordt, en hoe vaster je komt te zitten.

De stress die je ervaart, kun je opvatten als systeem van psychische nood. Maar je kunt er ook heel anders naar kijken. Je kunt stress namelijk ook zien als een gezonde reactie op je overkokende brein.

Met een verhit brein kun je simpelweg niet effectief zijn. Je vat alles veel te persoonlijk om en verkrampt. Het kan zelfs zo ver komen dat je brein overkookt. Dan grijpt je lichaam in, want je lichaam streeft naar een staat van evenwicht. De ingreep waar je lichaam mee op de proppen komt, is een shut down. Via een burn-out of depressie dwingt het je tot een rigoureuze daling van de omloopsnelheid van je gedachten.

Zo bezien, is een stress dus een hele zinnige ingreep van de natuur. Hij voorkomt dat je brein oververhit raakt. Maar zo ver hoef je het niet te laten komen. Je kunt oplopende stress opvatten als een ingebouwd waarschuwingsmechanisme in je psyche. Een signaal dat de omloopsnelheid van je gedachten te hoog is. Wederom een teken van psychische gezondheid dus.

En als je stress in dat licht bekijkt, vervalt de noodzaak om allerlei acties te ondernemen om jezelf te fixen. Want je was helemaal niet stuk. Je systeem functioneerde juist prima! Je hoeft niet bang te zijn voor stress, ertegen te vechten, of ervan te genezen. Als je stress serieus neemt als waarschuwing dat je verstrikt bent geraakt in je gedachten, dan weet je vanzelf wat je te doen staat. Dan kun je weer uitzoomen en je situatie met een helder hoofd tegemoet treden.